مرکز خبرنگاری تحقیقی پیک
سمنگان – ۲۳ دلو ۱۳۹۸
گزارشگر: اکبر فرهاد
صدها موتر باربری معادن ذغالسنگ درهی صوف ولایت سمنگان، روزانه کمازکم دونیم میلیون افغانی به افراد مسلح گروه طالبان، باج میپردازند.
یافتههای مرکز خبرنگاری تحقیقی پیک از منابع رسمی و محلی در ولایتهای بلخ و سمنگان، گواه براین است که روزانه بیشوکم ۵۰۰ تا ۶۰۰ موتر باربری در مسیر معادن ذغالسنگ درهی صوف سمنگان تا مارکیت ذغال بلخ و دیگر ولایتهای همجوار، هرکدام ۴ تا ۵ هزار افغانی به افراد مسلح طالبان و ۵۰ تا ۵۰۰ افغانی به نیروهای دولتی، باج میپردازند.
این رقم نشان میدهد، کمازکم دونیم میلیون افغانی در روز، بیشاز ۷۰ میلیون افغانی در ماه و بیشتر از ۸۰۰ میلیون افغانی در سال به خزانهی گروه طالبان میرسد. پولهاییکه بهگفتهی رییس شورای ولایتی سمنگان در کشتن نیروهای دولتی و افراد ملکی بهمصرف میرسد.
میانگین اخاذی نیروهای امنیتی از رانندهگان موترهای باربری ذغال نیز، روزانه کمازکم به دوصدهزار افغانی میرسد. اما مقامهای امنیتی و محلی در ولایت سمنگان، اینمقدار اخاذی را تأیید نمیکنند.
هرچند ذبیحالله مجاهد سخنگوی گروه طالبان در تماسهای مکرر تلفونی و انترنتی به پرسشهای خبرنگار پیک دراین باره پاسخ نداد؛ اما یکی از فرماندهان محلی این گروه در ولایت سمنگان با حفظ هویت خود، گردآوری محصول گمرکی از موترهای ذغال را در این ولایت پذیرفت و افزود:
«این پولها توسط افرادی جمعآوری میشود که همهیشان از ولایتهای قندهار و زابل و ارزگان هستند و طالبان محلی دراین پولها هیچ سهمی ندارند.»
آنچه که شماری از رانندههای موترهای باربری ذغال در ولایت سمنگان نیز، گواهی میدهند و با نشان دادن پارچهی محصول دارای مُهرونشان امارت اسلامی، به خبرنگار پیک میگویند:
«مجبوراستیم ۴ تا ۵ هزار افغانی به طالبانهم باج بدهیم، وگرنه هم خود ما و هم موتر ماره آتش میزنند.»
جمالالدین ۳۵ ساله رانندهی موتر کاماز باربری که در هفته سه تا چهار بار در این مسیر رفتوآمد دارد، میگوید که نه تنها طالبان، حتا برخی از نیروهای امنیتی نیز ۵۰ تا ۵۰۰ افغانی از آنها اخاذی میکنند و درصورت پرداخت نکردن پول، ساعتها توقف اجباری را متقبل میشوند.
بهگفتهی خودش، چندین رانندهای را گواه بوده که از پرداختن باج بهافراد مسلح طالبان سرکشی کرده و یا چانهزنی کردهاند، شماری تا ۵۰ هزار و ۱۰۰هزاردالر جریمهی نقدی شده و شماری حتا سر بریده شدهاند. بربنیاد گزارشها، پیشاز اینهم در ماه حمل سال روان خورشیدی، افراد مسلح طالبان بیشاز ۶۰ موتر باربری ذغالسنگ را در منطقهی کوتل ریگ روستای بابوغهی ولسوالی درهی صوف، گروگان گرفته بودند.
بهگفتهی برخیاز اعضای شورای ولایتی سمنگان، این گروگانگیری بههدف بهدست آوردن پول و بلندبردنِ باج از رانندهها بودهاست. چنانکه پیش ازآن ماهانه هفت هزار افغانی از هر موتر میگرفتند و حالا، چهارهزار افغانی روزمره میگیرند.
یک ماه پیشهم، شماری از رانندهگان و نمایندگان شرکتهای باربری خصوصی و معدنکاران ذغال درهی صوف ولایت سمنگان در یک گردهمآیی اعتراضآمیز، ادعا کردند که افراد مسلح طالبان چندین راننده را همراه با موترهایشان در بدل یکصدهزار دالر به گروگان گرفتهاند.
شورای ولایتی سمنگان نیز، تأیید میکند که این وضعیت در یک سال پسین، بدتر از پیش است و کمتوجهی نیروهای امنیتی را در امر تامین امنیت معادن و مسیر انتقال ذغالسنگ به بازارهای کشور، انتقاد میکند.
محمد امین درهی صوفی عضو شورای ولایتی سمنگان، میگوید که باوجود چندین پوستهی نیروهای امنیتی در مسیر ولسوالی درهی صوف تا بلخ؛ گروه طالبان براین مسیر تسلط دارد و همهروزه در مناطق بازار چیچل، خشک دره، کوتل ریگی و ولسوالی کشندی مربوط ولایت بلخ، از هر راننده باج میگیرند و درصورت نهپرداختن، حتا محکمهی صحرایی میکنند.
بهگفتهی آقای درهی صوفی، برخیاز نیروهای امنیتی نیز در این مسیر از موترهای باربری ذغال، اخاذی میکنند و بارها چنین شکایتهایی ازسوی رانندهگان را دریافت کردهاند.
حاجی راز محمد رییس شورای ولایتی سمنگانهم، میپذیرد که افراد مسلح طالبان از هر رانندهی موتر ذغالسنگ ۴ تا ۵ هزار افغانی باج میگیرند و اینهمه پولها در کشتن نیروهای امنیتی بهمصرف میرسد. او همچنان، نیروهای امنیتی و مقامهای محلی را در تامین امنیت این مسیر برای رفتوآمد مصوون مردم، مسوول و پاسخگو خوانده و از ناتوانی نیروهای قولاردوی ۲۰۹ شاهین، انتقاد میکند.
سخنگوی والی سمنگان نیز، تأکید میکند که چندین بار از حکومت مرکزی خواستهاند تا یک قطعهی ویژهی امنیتی سهصدنفری را برای تأمین امنیت معادن و شاهراه درهی صوف توظیف کنند؛ اما تااکنون بهاین خواست آنها رسیدگی نشدهاست.
سخنگوی وزارت معادن نیز دراین باره چیزی نمیگوید و موضوع را به وزارت مالیه، سکتور خصوصی و نهادهای امنیتی پاس میدهد.
دراینحال، مسوولان قولاردوی۲۰۹ شاهین درشمال کشور، اینهمه گفتهها را رد نمیکنند و حاکمیت، باجگیری و گروگانگیری طالبان را نیز در مسیر درهی صوف میپذیرند. حنیف رضایی سخنگوی قولاردوی ۲۰۹ شاهین به خبرنگار پیک میگوید:
«بلی ما تایید میکنیم که طالبان در مسیر درهی صوف، چکپاینتهای بازرسی دارند و همهروزه از موترهای ذغال باجگیری میکنند؛ اما درجریان عملیاتهایی که داریم، شاهد یک تغییر مثبت دراین منطقه خواهیم بود.»
آقای رضایی میافزاید که براساس همین شکایتها و تقاضاهای مردم، همیناکنون شش عملیات نیروهای ارتش در مناطق مختلف ولایتهای بلخ، جوزجان، سرپُل و سمنگان جریان دارد و در آیندهی نزدیک، درهی صوف سمنگان نیز، از تصرف و تسلط طالبان بیرون خواهد شد.
وعدههاییکه برخی دیگر از نمایندگان مردم در شورای ملی کشور، بهدیدهی شک نگریسته و مسوولان امنیتی را در تأمین امنیت مسیر درهی صوف، به ناتوانی و کمکاری متهم میکنند.
صیفوره نیازی عضو مجلس نمایندگان درحالیکه از هیچ فرد یا گروهی نام نمیبرَد، میگوید که بدون حمایت حلقههای ویژه در درون دولت، احزاب سیاسی و بزرگان محلی، اخاذی و باجگیری از مردم، ممکن شده نمیتواند.
بهگفتهی رییس شورای ولایتی سمنگان، هماکنون بیشوکم پنجهزار نفر در بیشاز یکهزار صوف ذغال سنگ، مصروف استخراج بیرویه، غیرقانونی و غیرمعیاری هستند و هیچگونه تدابیر ایمنی لازم دراین معادن وجود ندارد. چنانکه بربنیاد گزارشهای برخی رسانههای داخلی، نبود تدابیر ایمنی در استخراج ذغالسنگ، دهها تن از کارگران معدن را بهکام مرگ فرستادهاست.
این عضو شورای ولایتی سمنگان، میافزاید که همهساله از آغاز فصل زمستان، حفاری و استخراج خودسرانه در معادن ذغالسنگ این ولایت افزایش مییابد و این وضعیت، همچنان میزان عواید و درامدهای قانونی و غیرقانونی از معادن ذغالسنگ را نیز بالا میبرَد.
بهگفتهی مسوولان محلی، همهساله دراین موسم سال تقاضای ذغال در بازارهای کشور بالا میرود و همزمان باآن، مزد روزانهی کارگر و معدنکار نیز از ۶۰۰و۸۰۰ تا ۱۰۰۰و۱۲۰۰ افغانی و حتا کرایه یک مرکب از ۳۰۰ به ۵۰۰ افغانی افزایش مییابد.
اینکه عواید روزانهی دولت از محصول استخراج ذغالسنگ معادن این ولایت، چهمقدار افزایش و کاهشی دربر داشته؛ رییس معادن ولایت سمنگان، جزییاتی بهدست نمیدهد و میگوید که اجازهی گفتوگو با رسانهها را ندارد و تنها سخنگوی مقام ولایت پاسخگوست.
محمد صدیق عزیزی سخنگوی مقام ولایت سمنگانهم، اجازه نداشتن سایر مقامهای محلی این ولایت را با رسانهها پذیرفته، میگوید: «طالبان، نهتنها از موترهای ذغال محصول گمرکی میگیرند، حتا از برخی ترازوهای تناژبلند دراین مسیر هم، ماهانه یکصدهزار افغانی باج میگیرند.»
آقای عزیزی دربارهی عواید معادن ذغالسنگ درهی صوف و چگونهگی استخراج قانونی و غیرقانونی ذغال چیزی نمیگوید؛ اما پیش ازاین به رسانهها گفتهاست که درسال گذشته کمازکم دونیم میلیارد افغانی از درکِ عواید معادن ذغالسنگ درهی صوف بهخزانهی دولت واریز شده و این رقم، ۲۵ درصد افزایش را در مقایسه با یک سال پیش ازآن دربر داشتهاست.
بربنیاد معلومات منابع رسمی، ذغالسنگ معادن درهی صوف ولایت سمنگان، باظرفیت بیشاز ۱۵۰ میلیون تُن ذغال از بالاترین کیفیت در مقایسه با سایر معادن ذغالسنگ در سراسر کشور برخوردار بوده که نهتنها برای گرم کردنِ خانههای مردم، بلکه در داشهای خشتپزی، آهنگری و کارخانههای ذوب آهن نیز بهمصرف میرسد.