معدن از دولت، کار از مردم، درامد از طالبان

مرکز خبرنگاری تحقیقی پیک
سمنگان – ۲۳ دلو ۱۳۹۸
گزارش‎گر:  اکبر فرهاد

صدها موتر باربری معادن ذغال‌سنگ دره‌ی صوف ولایت سمنگان، روزانه کم‌ازکم دونیم میلیون افغانی به افراد مسلح گروه طالبان، باج می‌پردازند.

یافته‌های مرکز خبرنگاری تحقیقی پیک از منابع رسمی و محلی در ولایت‌های بلخ و سمنگان، گواه براین است که روزانه بیش‌وکم ۵۰۰ تا ۶۰۰ موتر باربری در مسیر معادن ذغال‌سنگ دره‌ی صوف سمنگان تا مارکیت ذغال بلخ و دیگر ولایت‌های هم‌جوار، هرکدام ۴ تا ۵ هزار افغانی به افراد مسلح طالبان و ۵۰ تا ۵۰۰ افغانی به نیروهای دولتی، باج می‌پردازند.

این رقم نشان می‎دهد، کم‎ازکم دونیم میلیون افغانی در روز، بیش‎از ۷۰ میلیون افغانی در ماه و بیش‎تر از ۸۰۰ میلیون افغانی در سال به خزانه‎ی گروه طالبان می‎رسد. پول‎هایی‎که به‎گفته‎ی رییس شورای ولایتی سمنگان در کشتن نیروهای دولتی و افراد ملکی به‎مصرف می‎رسد.

میان‌گین اخاذی نیروهای امنیتی از راننده‌گان موترهای باربری ذغال نیز، روزانه کم‌ازکم به دوصدهزار افغانی می‌رسد. اما مقام‌های امنیتی و محلی در ولایت سمنگان، این‎مقدار اخاذی را تأیید نمی‌کنند.

هرچند ذبیح‎الله مجاهد سخن‎گوی گروه طالبان در تماس‎های مکرر تلفونی و انترنتی به پرسش‎های خبرنگار پیک دراین باره پاسخ نداد؛ اما یکی از فرماندهان محلی این گروه در ولایت سمنگان با حفظ هویت خود، گردآوری محصول گمرکی از موترهای ذغال را در این ولایت پذیرفت و افزود:

«این پول‌ها توسط افرادی جمع‎آوری می‌شود که همه‌ی‌شان از ولایت‌های قندهار و زابل و ارزگان هستند و طالبان محلی دراین پول‌ها هیچ سهمی ندارند.»

آن‎چه که شماری از راننده‎های موترهای باربری ذغال در ولایت سمنگان نیز، گواهی می‎دهند و با نشان دادن پارچه‎ی محصول دارای مُهرونشان امارت اسلامی، به خبرنگار پیک می‎گویند:

«مجبوراستیم ۴ تا ۵ هزار افغانی به طالبان‎هم باج بدهیم، وگرنه هم خود ما و هم موتر ماره آتش می‎زنند.»

جمال‎الدین ۳۵ ساله راننده‎ی موتر کاماز باربری که در هفته سه تا چهار بار در این مسیر رفت‎وآمد دارد، می‎گوید که نه تنها طالبان، حتا برخی از نیروهای امنیتی نیز ۵۰ تا ۵۰۰ افغانی از آن‎ها اخاذی می‎کنند و درصورت پرداخت نکردن پول، ساعت‎ها توقف اجباری را متقبل می‎شوند.

به‎گفته‎ی خودش، چندین راننده‎ای را گواه بوده که از پرداختن باج به‌افراد مسلح طالبان سرکشی کرده و یا چانه‎زنی کرده‎اند، شماری تا ۵۰ هزار و ۱۰۰هزاردالر جریمه‎ی نقدی شده و شماری حتا سر بریده شده‎اند. بربنیاد گزارش‌ها، پیش‌از این‌هم در ماه حمل سال روان خورشیدی، افراد مسلح طالبان بیش‌از ۶۰ موتر باربری ذغال‌سنگ را در منطقه‌ی کوتل ریگ روستای بابوغه‌ی ولسوالی دره‌ی صوف، گروگان گرفته بودند.

به‌گفته‌ی برخی‌از اعضای شورای ولایتی سمنگان، این گروگان‌گیری به‌هدف به‌دست آوردن پول و بلندبردنِ باج از راننده‌ها بوده‌است. چنان‌که پیش ازآن ماهانه هفت هزار افغانی از هر موتر می‌گرفتند و حالا، چهارهزار افغانی روزمره می‌گیرند.

یک ماه پیش‎هم، شماری از راننده‎گان و نمایندگان شرکت‎های باربری خصوصی و معدن‎کاران ذغال دره‎ی صوف ولایت سمنگان در یک گردهم‎آیی اعتراض‎آمیز، ادعا کردند که افراد مسلح طالبان چندین راننده را همراه با موترهای‎شان در بدل یک‎صدهزار دالر به گروگان گرفته‎اند.

شورای ولایتی سمنگان نیز، تأیید می‌کند که این وضعیت در یک سال پسین، بدتر از پیش است و کم‎توجهی نیروهای امنیتی را در امر تامین امنیت معادن و مسیر انتقال ذغال‎سنگ به بازارهای کشور، انتقاد می‎کند.

محمد امین دره‌ی صوفی عضو شورای ولایتی سمنگان، می‌گوید که باوجود چندین پوسته‌ی نیروهای امنیتی در مسیر ولسوالی دره‌ی صوف تا بلخ؛ گروه طالبان براین مسیر تسلط دارد و همه‌روزه در مناطق بازار چیچل، خشک دره، کوتل ریگی و ولسوالی کشندی مربوط ولایت بلخ، از هر راننده باج می‌گیرند و درصورت نه‌پرداختن، حتا محکمه‌ی صحرایی می‌کنند.

به‌گفته‌ی آقای دره‌ی صوفی، برخی‌از نیروهای امنیتی نیز در این مسیر از موترهای باربری ذغال، اخاذی می‌کنند و بارها چنین شکایت‌هایی ازسوی راننده‌گان را دریافت کرده‌اند.

حاجی راز محمد رییس شورای ولایتی سمنگان‎هم، می‎پذیرد که افراد مسلح طالبان از هر راننده‎ی موتر ذغال‎سنگ ۴ تا ۵ هزار افغانی باج می‎گیرند و این‎همه پول‎ها در کشتن نیروهای امنیتی به‎مصرف می‎رسد. او هم‎چنان، نیروهای امنیتی و مقام‎های محلی را در تامین امنیت این مسیر برای رفت‎وآمد مصوون مردم، مسوول و پاسخ‎گو خوانده و از ناتوانی نیروهای قول‎اردوی ۲۰۹ شاهین، انتقاد می‎کند.

سخن‌گوی والی سمنگان نیز، تأکید می‌کند که چندین بار از حکومت مرکزی خواسته‌اند تا یک قطعه‌ی ویژه‌ی امنیتی سه‌صدنفری را برای تأمین امنیت معادن و شاهراه دره‌ی صوف توظیف کنند؛ اما تااکنون به‌این خواست آن‌ها رسیدگی نشده‌است.

سخن‌گوی وزارت معادن نیز دراین باره چیزی نمی‌گوید و موضوع را به وزارت مالیه، سکتور خصوصی و نهادهای امنیتی پاس می‌دهد.

دراین‌حال، مسوولان قول‎اردوی۲۰۹ شاهین درشمال کشور، این‎همه گفته‎ها را رد نمی‎کنند و حاکمیت، باج‎گیری و گروگان‎گیری طالبان را نیز در مسیر دره‎ی صوف می‎پذیرند. حنیف رضایی سخن‎گوی قول‎اردوی ۲۰۹ شاهین به خبرنگار پیک می‎گوید:

«بلی ما تایید می‎کنیم که طالبان در مسیر دره‎ی صوف، چک‎پاینت‎های بازرسی دارند و همه‌روزه از موترهای ذغال باج‌گیری می‌کنند؛ اما درجریان عملیات‌هایی که داریم، شاهد یک تغییر مثبت دراین منطقه خواهیم بود.»

آقای رضایی می‌افزاید که براساس همین شکایت‌ها و تقاضاهای مردم، همین‌اکنون شش عملیات نیروهای ارتش در مناطق مختلف ولایت‌های بلخ، جوزجان، سرپُل و سمنگان جریان دارد و در آینده‌ی نزدیک، دره‌ی صوف سمنگان نیز، از تصرف و تسلط طالبان بیرون خواهد شد.

وعده‌هایی‎که برخی دیگر از نمایندگان مردم در شورای ملی کشور، به‌دیده‌ی شک نگریسته و مسوولان امنیتی را در تأمین امنیت مسیر دره‌ی صوف، به ناتوانی و کم‌کاری متهم می‌کنند.

صیفوره نیازی عضو مجلس نمایندگان درحالی‌که از هیچ فرد یا گروهی نام نمی‌برَد، می‌گوید که بدون حمایت حلقه‌های ویژه در درون دولت، احزاب سیاسی و بزرگان محلی، اخاذی و باج‌گیری از مردم، ممکن شده نمی‌تواند.

به‌گفته‌ی رییس شورای ولایتی سمنگان، هم‌اکنون بیش‌وکم پنج‌هزار نفر در بیش‌از یک‌هزار صوف ذغال سنگ، مصروف استخراج بی‌رویه، غیرقانونی و غیرمعیاری هستند و هیچ‌گونه تدابیر ایمنی لازم دراین معادن وجود ندارد. چنان‌که بربنیاد گزارش‌های برخی رسانه‌های داخلی، نبود تدابیر ایمنی در استخراج ذغال‌سنگ، ده‌ها تن از کارگران معدن را به‌کام مرگ فرستاده‌است.

این عضو شورای ولایتی سمنگان، می‌افزاید که همه‌ساله از آغاز فصل زمستان، حفاری و استخراج خودسرانه در معادن ذغال‌سنگ این ولایت افزایش می‌یابد و این وضعیت، همچنان میزان عواید و درامدهای قانونی و غیرقانونی از معادن ذغال‌سنگ را نیز بالا می‌برَد.

به‎گفته‎ی مسوولان محلی، همه‎ساله دراین موسم سال تقاضای ذغال در بازارهای کشور بالا می‎رود و هم‎زمان باآن، مزد روزانه‎ی کارگر و معدن‎کار نیز از ۶۰۰و۸۰۰ تا ۱۰۰۰و۱۲۰۰ افغانی و حتا کرایه یک مرکب از ۳۰۰ به ۵۰۰ افغانی افزایش می‎یابد.

این‎که عواید روزانه‎ی دولت از محصول استخراج ذغال‎سنگ معادن این ولایت، چه‎مقدار افزایش و کاهشی دربر داشته؛ رییس معادن ولایت سمنگان، جزییاتی به‎دست نمی‎دهد و می‎گوید که اجازه‎ی گفت‎وگو با رسانه‎ها را ندارد و تنها سخن‎گوی مقام ولایت پاسخ‎گوست.

محمد صدیق عزیزی سخن‎گوی مقام ولایت سمنگان‎هم، اجازه نداشتن سایر مقام‎های محلی این ولایت را با رسانه‎ها پذیرفته، می‎گوید: «طالبان، نه‎تنها از موترهای ذغال محصول گمرکی می‎گیرند، حتا از برخی ترازوهای تناژبلند دراین مسیر هم، ماهانه یک‎صدهزار افغانی باج می‎گیرند.»

آقای عزیزی درباره‌ی عواید معادن ذغال‌سنگ دره‌ی صوف و چگونه‌گی استخراج قانونی و غیرقانونی ذغال چیزی نمی‌گوید؛ اما پیش ازاین به رسانه‌ها گفته‌است که درسال گذشته کم‌ازکم دونیم میلیارد افغانی از درکِ عواید معادن ذغال‌سنگ دره‌ی صوف به‌خزانه‌ی دولت واریز شده و این رقم، ۲۵ درصد افزایش را در مقایسه با یک سال پیش ازآن دربر داشته‌است.

بربنیاد معلومات منابع رسمی، ذغال‌سنگ معادن دره‌ی صوف ولایت سمنگان، باظرفیت بیش‌از ۱۵۰ میلیون تُن ذغال از بالاترین کیفیت در مقایسه با سایر معادن ذغال‌سنگ در سراسر کشور برخوردار بوده که نه‌تنها برای گرم کردنِ خانه‌های مردم، بل‌که در داش‌های خشت‌پزی، آهن‌گری و کارخانه‌های ذوب آهن نیز به‌مصرف می‌رسد.